جمهوری تووا توی Тыва Республика روسی Республика Тыва
جمهوری
پرچم نشان
سرود: Tooruktug Dolgay Tangdym
جایگاه جمهوری تووا بر روی نقشه فدراسیون روسیه
مختصات: ۵۱°۴۷′ شمالی ۹۴°۴۵′ شرقی / ۵۱.۷۸۳° شمالی ۹۴.۷۵۰° شرقی / 51.783; 94.750مختصات: ۵۱°۴۷′ شمالی ۹۴°۴۵′ شرقی / ۵۱.۷۸۳° شمالی ۹۴.۷۵۰° شرقی / 51.783; 94.750
کشور	روسیه
منطقه فدرالی	سیبری
منطقه اقتصادی	سیبری شرقی
بزرگترین شهر	کیزیل
تاسیس	۱۳ اکتبر ۱۹۴۴
مرکز	کیزیل
حکومت
• نوع	جمهوری
• رئیس جمهور نخست وزیر	شولبان کارا اول شولبان اول ایرگت
مساحت
• جمهوری	۱۷۰٬۵۰۰ کیلومتر مربع (۶۶٬۰۰۰ مایل مربع)
رتبهٔ منطقه	۲۱ ام
جمعیت (۲۰۱۰)
• جمهوری	۳۰۷٬۹۳۰
• رتبه	۷۷ ام
• تراکم	۱٫۸/کیلومتر مربع (۴٫۷/پا)
• منطقهٔ شهری	۵۳٫۱٪
• روستایی	۴۶٫۹٪
نژاد
• تاتار روس بقیه	٪۷۷ ۲۰٪ ۳٪
منطقهٔ زمانی	KRAST (یوتی‌سی ۸+)
کد ایزو ۳۱۶۶	RU-TY
پلاک خودرو	۱۷
زبان های رسمی	روسی ،تووان
واحد پول	روبل
وب‌گاه	gov.tuva.ru

جمهوری تووا در نقشهٔ روسیه.

تووا (به انگلیسی: The Tyva Republic)(به روسی: Респу́блика Тыва́, Respublika Tyva) یکی از جمهوری‌های روسیه در جنوب سیبری و شمال مغولستان است. پایتخت آن کیزیل و جمعیت آن ۳۰۷٬۹۳۰ نفر است (در سرشماری سال ۲۰۱۰).

تاریخ

تاریخ منطقه تاریخی نانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بوده است ، در سده های پیش از سده هیجده میلادی به درستی دانسته نیست زیرا منابع نوشتاری کمی در این رابطه وجود دارند.

در واقع این ناحیه در گذر زمان بین خانات ترک مغولستان شمالی ، اویغور و قرقیز دست به دست شده است. اما چنین به نظر می رسد که ترکشدگی (Turkification) این منطقه به دنبال لشکرکشی چنگیزخان مغول صورت گرفته است.

مطابق شواهد تاریخی ای که در حفاری‌های باستان شناسی در نزدیکی ارژن بدست آمد است، در واقع ارژن در جمهوری تووا شرقی ترین و در عین حال قدیمی ترین نقطه‌ای است که در آن آثاری از زندگی سکاها بدست آمده است. این آثار از دیدگاه باستان‌شناسی مهمترین آثار بر جای مانده از سکاها است ^[۱][۲].

به دنبال یورش مغولان منطقه تاریخی نانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بود از سده سیزده (۱۲۰۷) تا سده ۱۸ میلادی نحت لوای مغولان قرار گرفت.

از سال ۱۷۵۷ تا ۱۹۱۱ این منطقه تحت سیطره منچو (دودمان چینگ، واپسین دودمان چین) قرار گرفت. در خلال سده ۱۹ روس‌ها آغاز به اقامت در این منطقه کردند و در سال ۱۸۶۰ حکومت چینگ به روسها اجازه سکونت در تووا را داد. از ۱۸۸۱ سکونت دائمی آن‌ها در این ناحیه آغاز شد. با در گرفتن انقلاب در چین در سال ۱۹۱۱ سربازان امپراتوری روسیه در ۱۹۱۲ وارد این منطقه شدند و پس از اعلام استقلال جمهوری تووا در حالیکه پیش از آن در سال ۱۹۱۱ مغولستان (مغولستان بیرونی) نیز استقلال خود را اعلام کرده بود، در ۱۷ آوریل ۱۹۱۴ با فرمان تزار نیکلای دوم این منطقه به صورت تحت‌الحمایه روسیه درآمد.

انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ باعث شد که بخش بزرگی از تووا از ۵ ژوئیه ۱۹۱۸ تا ۱۵ ژوئیه ۱۹۱۹ توسط سربازان روس‌های سفید (سلطنت طلبان) به فرماندهی الکساندر کولچاک اشغال شود و پیوتر ایوانوویچ حاکم آن گردد. هم‌زمان در پائیز ۱۹۱۸ بخش جنوب‌غربی تووا توسط قوای چینی که استقلال یا الحاق آن به روسیه را به رسمیت نمی‌شناختند، تصرف شده و بخشی از جنوب آن نیز به تصرف قوای مغول درآمد.
حاکمیت بر تووا از ژوئن ۱۹۱۹ تا فوریه ۱۹۲۰ در اختیار ارتش سرخ قرار گرفت، اما در ۱۹ فوریه ۱۹۲۰ سربازان چینی آن را مجدداً ضمیمه خاک خود کرده و یان شی چائو را به عنوان حاکم آن گماشتند. در ۱۴ اوت ۱۹۲۱ بلشویک‌های تووا با حمایت روسیه جمهوری دمکراتیک خلق تووا را بنیان نهادند و تووا تا زمان جنگ جهانی دوم به طور رسمی و واقعی به عنوان یک کشور مستقل شناخته می‌شد. دُندوک نخستین نخست‌وزیر این کشور شروع به مستحکم کردن ارتباط میان تووا و مغولستان کرد و آیین بودایی را به عنوان مذهب رسمی کشور اعلان کرد. این موضوع باعث شد تا ۵ جوان تووایی دانش‌آموخته دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق مسکو با هماهنگی مقامات کرملین حکومت را ساقط کرده و یک حکومت نزدیک به شوروی را جایگزین آن کنند. مقامات جدید در ۱۹۳۰ خط لاتین را که زبان‌شناسان روس برای زبان تووا طراحی کرده بودند جایگزین خط تبتی مغولی کنند. در ۱۹۴۳ خط سیریلیک جایگزین خط لاتین شد و به موازات آن زدودن فرهنگ مغولی و بودائی از جامعه به شکلی نظام‌مند ادامه یافت^[۳]. اتحادد شوروی در ۱۹۴۴ با موافقت پارلمان تووا این کشور را ضمیمه خاک خود کرد. سالخاک توکا رهبر کمونیست‌های تووا به دبیرکلی حزب کمونیست این استان برگزیده شد و تا هنگام مرگش در سال ۱۹۷۳ شخص اول تووا به حساب می‌آمد.
در فوریه ۱۹۹۰ جبهه دمکراتیک تووا به رهبری قدیر اول بیچلدی بنیان نهاده شد در پائیز همان سال سلسله عملیات‌های خشونت‌باری علیه روس‌های منطقه (که در آن سال ۳۲٪ جمعیت تووا را تشکیل می‌دادند) به کشته شدن ۸۸ روس و مهاجرت بسیاری از روس‌ها به خارج از جمهوری انجامید.

در ۳۱ مارس ۱۹۹۲ این جمهوری یکی از مؤسسان فدراسیون روسیه شد و قانون اساسی جدید جمهوری در ۲۲ اکتبر ۱۹۹۳ تهیه شد و در ۱۲ دسامبر همان سال به تصویب ۶۲٪ مردم رسید. در این قانون پارلمان تووا از ۳۲ عضو تشکیل شده و تغییر در قانون اساسی با تشکیل یک مجلس مؤسسان ممکن است. قانون اساسی جدید برگزاری همه‌پرسی برای استقلال این جمهوری را نیز پیش بینی کرده است.